Loại thuốc thông thường trị mất ngủ như Tylenol PM cũng có chất anticholinergic. (Hình: Getty Images)

Một số lớn loại thuốc trị dị ứng, mất ngủ, tiểu són, tiêu chảy, chóng mặt, say sóng, suyễn, Parkinson, tắc nghẽn phổi và bệnh tâm thần… có thể gây trở ngại nhận thức ở người cao niên.

Một phụ nữ trong độ tuổi ngoài 60 có vẻ như bị mất trí nhớ trầm trọng. Bà nói không mạch lạc. Trí nhớ thật tồi tệ và không thể tập trung trả lời những câu hỏi cụ thể hiện tại mà nhân viên y tế hỏi bà.

Nhưng bác sĩ Malaz Boustani, giáo sư nghiên cứu vể tuổi già tại Đại Học Y Khoa Indiana, đã nghi ngờ có thể có gì khác đang xảy ra. Người bệnh đang dùng Benadryl để trị dị ứng theo mùa, một loại thuốc antihistamine khác để trị ngứa, thuốc Seroquel trị bệnh tâm thần, và thuốc trị bệnh tiểu són và rối loạn tiêu hóa.

Ở mức độ khác nhau, mỗi thứ thuốc kể trên ngăn chặn chất acetylcholine, một hóa chất quan trọng có nhiệm vụ như một "sứ giả" trong não bộ. Bác sĩ Boustani cho rằng, những tác động tích lũy của thuốc có thể ảnh hưởng nặng đến khả năng nhận thức của bệnh nhân.

Ông đã nghĩ đúng. Trong vòng sáu tháng, bác sĩ Boustani và một dược sĩ khác đã hủy bỏ những thuốc này và thay thế bằng cách trị liệu khác. Như một phép lạ, bệnh nhân phục hồi gần như hoàn toàn. Điểm thử nghiệm tâm thần "Mini Mental State Exam" lúc đầu là 11 trên 30 (có nghĩa là mất trí nhớ trầm trọng) vọt lên 28 là mức bình thường.

Trung bình một trong bốn người cao niên dùng thuốc anticholinergics (thuốc kháng cholinergic) là một nhóm thuốc đa dạng được sử dụng để điều trị dị ứng, mất ngủ, tiểu són, tiêu chảy, chóng mặt, say sóng, suyễn, bệnh Parkinson, tắc nghẽn phổi và một số bệnh tâm thần.

Người cao niên phản ứng tiêu cực với những thuốc này. Từ năm 2012, các loại thuốc anticholinergics nổi bật trong danh sách thuốc của American Geriatrics Society Beers Criteria có thể không còn phù hợp cho người cao tuổi.

"Trong phòng khám bệnh của tôi, thuốc mà tôi lo nhất có thể góp phần làm mất trí nhớ của bệnh nhân cao tuổi là loại thuốc anticholinergics", theo bác sĩ Rosemary Laird, bác sĩ lão khoa và giám đốc y khoa tại Maturing Minds Clinic ở Advent Health ở Winter Park, Florida, cho biết.

Đây là những gì người cao tuổi cần biết về những thuốc này.

Căn bản

Các loại thuốc anticholinergics tấn công acetylcholine, một hóa chất quan trọng có nhiệm vụ như một "sứ giả" trong hệ thống thần kinh giao cảm, làm giãn mạch máu và điều hòa nhịp tim, co bóp bắp thịt và bài tiết dịch, cùng nhiều chức năng khác. Trong não bộ, chất acetylcholine đóng vai trò quan trọng giúp chú ý, tập trung, và thành lập trí nhớ.

Có thuốc có nhiều chất anticholinergic, có thuốc có ít. Trong những loại thuốc cần toa bác sĩ có nhiều chất này là thuốc trị trầm cảm như imipramine (thương hiệu Trofanil), dị ứng như hydroxyzine (Vistaril và Atarax), thuốc an thần như clozapine (Clozaril và FazaClo), trị co thắt như dicyclomine (Bentyl) và tiểu són như tolterodine (Detrol).

Nhiều thuốc thông thường mua không cần toa cũng có chất anticholinergic như thuốc trị dị ứng Benadryl, Chlor-Trimeton và thuốc trị mất ngủ Tylenol PM, Aleve PM và Nytol.

Phản ứng phụ thông thường bao gồm chóng mặt, hoang mang, xây xẩm, mất phương hướng, bị kích động, mờ mắt, khô miệng, táo bón, tiểu tiện khó và mê sảng, thay đổi ý thức đột ngột và cấp tính.

"Bác sĩ thường cho rằng những triệu chứng này nơi người cao tuổi là do tuổi già hay những bệnh liên quan đến tuổi già thay vì là do phản ứng của thuốc", theo một nghiên cứu của các bác sĩ ở Đại Học Y Khoa South Carolina và ở Anh.

Người cao tuổi dễ bị phản ứng tiêu cực từ những thuốc này vì một số lý do: Não bộ của họ xử lý chất acetylcholine kém hiệu quả. Thuốc dễ vượt qua rào cản của máu não. Và cơ thể họ mất nhiều thời gian để phá vỡ hay loại bỏ các loại thuốc này.

Ảnh hưởng lâu dài

Trong những năm cuối thập niên 1970, các nhà nghiên cứu khám phá một enzyme tổng hợp chất acetylcholine trong óc bệnh nhân bị bệnh Alzheimer.

"Điều này đặt các bác sĩ khoa lão và thần kinh trong tình trạng báo động, và thông tin loan ra cho người dân: "Đừng cho người cao tuổi, đặc biệt những người có bệnh về nhận thức, dùng thuốc có khả năng ngăn hoạt động của chất acetylcholine", theo bác sĩ Steven DeKosky, phó giám đốc viện McKnight Brain Institute tại Đại Học Florida.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng phản ứng của anticholinergics là ngắn hạn và nếu bệnh nhân cao niên không dùng chúng nữa. "Vậy là xong, mọi thứ trở lại bình thường", bác sĩ Boustani nói.

Mối lo ngại tăng cao vào giữa thập niên 2000 khi các nhà nghiên cứu nhận ra những dấu hiệu của thuốc anticholinergics có thể có ảnh hưởng lâu dài do làm chết tế bào thần kinh não và tích lũy các mảng bám và nùi rối liên quan đến việc bị thoái hóa thần kinh.

Từ khi đó, một số nghiên cứu đã lưu ý có sự liên quan giữa thuốc anticholinergics và nguy cơ bị bệnh mất trí nhớ. Tháng Sáu vừa qua, nguy cơ này được nêu rõ trong một báo cáo mới của tờ JAMA Internal Medicine sau khi đã kiểm tra hơn 284,000 người từ 55 tuổi trở lên ở Anh quốc trong những năm 2004-2016.

Cuộc nghiên cứu tìm thấy hơn một nửa số người này đã được cho toa ít nhất có một trong 56 loại thuốc anticholinergics. Những toa kê nhiều thuốc này cùng một lúc là chuyện thông thường.

Những người dùng hàng ngày thuốc anticholinergics có nồng độ cao trong ba năm liền có nguy cơ tăng 49% bị bệnh mất trí nhớ. Ảnh hưởng càng cao ở những người dùng thuốc anticholinergics để điều trị bệnh trầm cảm, tâm thần, động kinh và tiểu són.

Những kết quả này không khẳng định thuốc anticholinergics gây ra bệnh mất trí nhớ, chúng chỉ cho thấy có sự liên quan nào đó. Nhưng dựa theo nghiên cứu này và những nghiên cứu trước đây, bác sĩ Boustani nói, "cho thấy người cao tuổi dùng thuốc anticholinergics có nồng độ cao từ một đến ba năm dễ bị tác dụng phụ lâu dài".

Ngăn ngừa tác hại

Hiên nay sự chú ý đang chuyển sang tìm cách nào tốt nhất để "cai" thuốc anticholinergics cho người cao tuổi và liệu làm như thế có cải thiện nhận thức và ngăn ngừa bệnh mất trí nhớ hay không.

Các nhà nghiên cứu tại Đại Học Y Khoa ở Indiana hy vọng có thể giải đáp những câu hỏi này trong hai cuộc nghiên cứu mới, bắt đầu từ mùa thu tới đây, được National Institute on Aging tài trợ $6.8 triệu USD.

Một nghiên cứu sẽ ghi danh 344 người cao tuổi đang dùng thuốc anticholinergics và khả năng nhận thức của họ đã bị thoái hóa phần nào. Một dược sĩ sẽ làm việc với những bệnh nhân này và bác sĩ của họ để giúp bỏ thuốc cho họ, và khả năng nhận thức của họ sẽ được thử nghiệm mỗi sáu tháng trong vòng hai năm.

Mục đích là để xem não bộ của bệnh nhân có "tốt hơn" không, theo Noll Campbell, nhà nghiên cứu tại Indiana University Regenstrief Institute và là phó giáo sư tại Đại Học Dược Purdue. Nếu tốt hơn, cuộc nghiên cứu sẽ có bằng chứng cụ thể là thuốc anticholinergics làm thoái hóa nhận thức hay không.

Nghiên cứu thứ hai, có 700 người tham gia, sẽ dùng một ứng dụng để hướng dẫn người cao tuổi về những tác hại liên quan đến thuốc anticholinergics, và chỉ ra điểm rủi ro cá nhân do chứng mất trí nhớ ở từng người khiến họ bắt đầu tự nói chuyện với bác sĩ về việc loại bỏ những thuốc này.

"Bỏ thuốc anticholinergics cho bệnh nhân đòi hỏi "bớt thuốc chậm dần" trong thời gian tối thiểu ba tới sáu tháng", theo Nagham Ailabouni, dược sĩ khoa lão tại Đại Học Dược Khoa ở Washington. Trong đa số các trường hợp, luôn sẵn sàng có cách điều trị tốt khác.

Lời khuyên cho người cao niên

Người cao niên quan tâm về thuốc anticholinergics "cần nói chuyện với bác sĩ gia đình của mình và cân nhắc lợi hại khi dùng những thuốc này", theo Shellina Scheiner, phó giáo sư và dược sĩ khoa lão tại Đại Học ở Minnesota.

"Đừng tự mình bỏ thuốc ngang. Người ta có thể trở nên lệ thuộc vào những thuốc này và bị tình trạng thiếu thuốc hành hạ như kích động, chóng mặt, hoang mang và hốt hoảng", bác sĩ Ailabouni nói. "Điều này có thể tránh được, nhưng bạn cần làm việc với một chuyên viên y tế".

"Đừng cho rằng nếu thuốc mua không cần toa thì tự động thuốc đó sẽ an toàn cho não bộ của bạn", bác sĩ Boustani nói. Thường thường, ông khuyên người cao tuổi nên hỏi bác sĩ về những thuốc họ sử dụng có ảnh hưởng đến não bộ của họ ra sao.

Sau cùng, bác sĩ không nên "cho thuốc anticholinergics cho những người có bất cứ loại bệnh mất trí nhớ nào", bác sĩ Steven DeKosky nói. "Điều này chẳng những tác động đến trí nhớ, mà rất có thể làm họ hoang mang và ảnh hưởng tới khả năng hoạt động của họ".

(*) Bài này do Kaiser Health News, một chương trình biên tập độc lập của Kaiser Family Foundation, xuất bản.

Theo nguoi-viet.com