3 nhà khoa học Mỹ đạt giải Nobel Vật lý 2016

[Đỗ Phương Khanh]

.

3 nhà khoa học Mỹ đạt giải Nobel Vật lý 2016

Vào lúc 17h chiều nay, 4/10 (giờ Việt Nam), Viện Khoa học hoàng gia Thụy Điển đã quyết định trao giải Nobel Vật lý năm 2016 cho 3 nhà khoa học Mỹ.

3 nhà khoa học được vinh danh tại giải năm nay là David J. Thouless của Đại học Washington; F. Duncan M. Haldane của Đại học Princeton; J. Michael Kosterlitz của Đại học Brown cho “những khám phá về lý thuyết chuyển pha topo và giai đoạn topo của vật chất".

3 người sẽ cùng chia nhau giải thưởng trị giá 8 triệu kronor Thụy Điển (tương đương 727.000 bảng Anh). Họ đã chính thức có mặt trong danh sách Nobel vật lý uy tín cùng với 200 nhà khoa học tài năng khác được vinh danh giải thưởng này kể từ năm 1901 đến nay.

Ủy ban Nobel cho biết, những người đoạt giải năm nay đã "mở cửa vào một thế giới bí ẩn". Trong thế giới này, vật chất có thể tồn tại ở trạng thái kỳ lạ. Họ đã sử dụng các phương pháp toán học tiên tiến để nghiên cứu các giai đoạn, các trạng thái, các vật chất khác thường, chẳng hạn như các chất siêu dẫn, siêu lỏng hoặc phim mỏng dính… Khám phá của họ đã giúp các nhà khoa học tạo ra các vật liệu mới.

Phát biểu khi được trao giải, Giáo sư Haldane cho biết, ông "rất ngạc nhiên và rất hài lòng". Ông chia sẻ, công trình này đã được thực hiện trong một thời gian dài trước đây, nhưng các ứng dụng của nó đến nay mới bắt đầu được nhìn thấy.

Năm ngoái, giải Nobel Vật lý đã được trao cho nhà khoa học Nhật Bản Takaaki Kajita và đồng nghiệp người Canada Arthur B. McDonald vì phát hiện sự chuyển động của các hạt neutrino.

H.V
hanoimoi online
Thứ Ba ngày 04/10/2016
_https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/2016/press.html

[Đỗ Phương Khanh]

.

Nobel vật lý về tay ba khoa học gia Anh

Giải Nobel Vật lý 2016 đã được trao cho ba nhà khoa học gốc Anh sống và làm việc tại Hoa Kỳ.

Các ông David Thouless, Duncan Haldane và Michael Kosterlitz, sẽ cùng nhận giải thưởng 8 triệu kronor (727,000 bảng), cho những khám phá về dạng lạ của vật chất.

Công trình nghiên cứu có thể dẫn đến vật liệu cải tiến cho điện tử và điện toán siêu nhanh.

Ba người được công bố thắng giải tại một cuộc họp báo ở Thụy Điển.

Tên của họ sẽ được ghi vào danh sách cùng 200 người khác đoạt các giải Nobel Vật lý từ năm 1901.

Ủy ban Nobel cho biết những khám phá này đã "mở cánh cửa tới một thế giới chưa từng được biết”.

Khi vật chất trong điều kiện khắc nghiệt, chẳng hạn như khi ở dạng rất lạnh hoặc phẳng, các nhà khoa học bắt đầu thấy chuyển động bất thường của các nguyên tử.

Những hiện tượng này bổ trợ cho các giai đoạn quen thuộc hơn của vật chất, cụ thể là khi mọi thứ thay đổi từ dạng rắn sang lỏng và sang khí.

Giáo sư Haldane nhận xét:

"Tôi đã rất ngạc nhiên và rất cảm kích."

"Công trình này đã có từ lâu nhưng nay có rất nhiều khám phá mới và qui mô được dựa trên công trình gốc này, và đã mở rộng nó."

Tất cả ba nhà nghiên cứu đã sử dụng toán học để giải thích hiệu ứng vật lý trong trạng thái lạ của vật chất, chẳng hạn như các chất siêu dẫn, siêu lỏng và màng từ mỏng.

Mặc dù là người gốc Anh Quốc, ba người đoạt giải hiện đang sống và làm việc tại Hoa Kỳ.

Ông David Thouless sinh năm 1934 tại Bearsden. Ông là một giáo sư danh dự tại Đại học Washington.

Ông Duncan Haldane đã được sinh ra vào năm 1951 tại London. Ông là giáo sư vật lý tại Đại học Princeton.

Ông Michael Kosterlitz sinh năm 1942 tại Aberdeen. Ông hiện đang giảng dạy tại Đại học Brown.

_http://www.bbc.com/

[NgV]

Ba nhà khoa học David Thouless, Duncan Haldane và Michael Kosterlitz nhận giải, ngày 4/10/2016.News Agency/Anders Wiklund/via REUTERS

Giải Nobel Vật lý 2016 đã được trao cho ba nhà khoa học đang làm việc ở Mỹ với các phát hiện về lý thuyết quá trình chuyển hoá tô pô và các pha tô pô của vật chất.

Viện hàn lâm Khoa học Hoàng gia Thụy Điển hôm 4/10 công bố giải Nobel Vật lý 2016 thuộc về ba nhà khoa học người Anh đang làm việc tại Mỹ là David Thouless của Đại học Washington ở Seattle, Duncan Haldane của Đại học Princeton ở New Jersey và Michael Kosterlitz của Đại học Brown ở Providence.

Các nhà khoa học được vinh danh nhờ các phát hiện về lý thuyết quá trình chuyển hoá tô pô và các pha tô pô của vật chất (topological phase transitions and topological phases of matter).

Theo ABC News, hình học tô pô (topology) là một nhánh của toán học giải thích nguyên nhân điện dẫn suất bên trong các lớp mỏng thay đổi theo các bước số nguyên. Nó nghiên cứu đặc tính của các vật thể vẫn không thay đổi, được bảo toàn dù vật thể bị biến dạng. Do vậy, nó còn được gọi là "hình học của màng cao su", trở thành một trong những lĩnh vực quan trọng của toán học giai đoạn thập niên 1970.
Thông báo của Uỷ ban Nobel nói các nhà khoa học đã phát hiện ra bí mật của các “vật chất lạ...mở cánh cửa về thế giới mà vật chất có thể chuyển sang các trạng thái khác thường”.
“Họ đã dùng các phương pháp toán học cao cấp để nghiên cứu các trạng thái khác thường của vật chất, ví dụ như trạng thái siêu dẫn, siêu lỏng, hay các từ trường mỏng”.

Ứng dụng khoa học và điện tử

Theo Uỷ ban Nobel, các nghiên cứu này mở đường cho cuộc tìm kiếm các trạng thái mới và lạ của vật chất và họ hy vọng vào khả năng áp dụng của nghiên cứu cho các ứng dụng về khoa học và các thiết bị điện tử.

Đầu những năm 1970,Kosterlitz và Thouless lật ngược các lý thuyết trước đó cho rằng tình trạng siêu dẫn và siêu chất lỏng không thể xảy ra ở các lớp mỏng.
Họ chứng minh rằng siêu dẫn có thể xảy ra ở nhiệt độ thấp và đồng thời giải thích được cơ chế chuyển trạng thái mà khiến siêu dẫn biến mất ở nhiệt độ cao.
Tô pô là loại hình học nghiên cứu tính chất của các hình dạng và các mặt vẫn bất biến dưới tác dụng kéo giãn, bẻ cong, co nén, và xoắn. Không giống như những hình học khác, tô pô học không xét độ lớn của các chiều dài và các góc, nó là một môn hình học phi định lượng.
Nói cách khác, môn này chỉ nghiên cứu tính chất vị trí của các hình dạng và các mặt.

Ngạc nhiên về giải thưởng

Tại cuộc họp báo sau tuyên bố giải, giáo sư Haldane phát biểu qua điện thoại rằng: "Tôi, cũng như những người khác, vô cùng ngạc nhiên và hạnh phúc. Rất nhiều nghiên cứu mới dựa trên công trình nghiên cứu cơ bản này của chúng tôi đang diễn ra".
Giáo sư Haldane (sinh năm 1951) là nhà vật lý người Anh. Ông lần lượt nhận bằng thạc sĩ và tiến sĩ ở Anh, rồi sau đó chuyển sang làm việc tại các đại học Mỹ. Ông giảng dạy và nghiên cứu tại Đại học Princeton từ năm 1990 đến nay.

Giáo sư Kosterlitz vốn là con trai của nhà nghiên cứu về sinh hóa nổi tiếng. Ông cũng nhận bằng thạc sĩ và tiến sĩ ở Anh. Từ năm 1982, ông là giáo sư giảng dạy về vật lý tại Đại học Brown, một trong những đại học chất lượng hàng đầu ở Mỹ.
Ông Thouless (sinh năm 1934) là nhà nghiên cứu chuyên về vật lý các chất ngưng tụ. Trước khi nhận giải Nobel năm 2016, ông cũng từng nhận giải Wolf của Israel, được xem là giải thưởng danh giá thứ 2 của giới vật lý và hóa học sau giải Nobel.
Thouless tốt nghiệp tiến sĩ tại ĐH Cornell, dưới sự hướng dẫn của nhà vật lý Hans Bethe (giải Nobel năm 1967), sau đó lần lượt là giáo sư tại Đại học Birmingham (Anh) rồi Đại học Washington (Seattle) đến nay.
Thouless có nhiều đóng góp về lý thuyết hệ thống mở rộng của các nguyên tử, electron và các hạt nucleon. Ông cũng nghiên cứu và xuất bản các công trình về hiện tượng siêu dẫn và hạt nhân...
Nhà khoa học Thouless sẽ được một nửa của 8 triệu kronor Thuỵ Điển (937.000 USD), trong khi hai nhà khoa học còn lại chia đôi nửa phần thưởng còn lại.

Kể từ năm 1901 đến năm 2015, giải Nobel Vật lý đã được trao 109 lần cho 200 cá nhân. Người trẻ nhất nhận giải là Lawrence Bragg, 25 tuổi vào năm 1915 cùng với cha mình. trong khi người lớn tuổi nhất được vinh danh là Raymond Davis Jr, 88 tuổi, vào năm 2002.
John Bardeen là nhà khoa học duy nhất 2 lần nhận giải Nobel Vật lý cho công trình nghiên cứu chất bán dẫn và siêu dẫn.


Năm ngoái, hai nhà khoa học Takaaki Kajita (Nhật Bản) và Arthur B. McDonald (Canada) được trao giải Nobel Vật lý cho công trình nghiên cứu chứng minh hạt neutrino có khối lượng. Phát hiện này làm thay đổi hiểu biết của nhân loại trong lĩnh vực nghiên cứu vũ trụ.

Hôm 3/10, mùa giải Nobel 2016 chính thức khởi động với giải Nobel Y học trao cho nhà khoa học Nhật Bản Yoshinori Ohsumi. Giáo sư của Viện Công nghệ Tokyo được vinh danh cho khám phá về cơ chế tự thực (tự ăn chính mình) và tái tạo của tế bào.

Những giải sẽ được công bố tiếp theo gồm Hóa học (ngày 5/10), Hòa bình (7/10) và Kinh tế (10/10). Ủy ban chưa định ngày để trao giải Nobel Văn chương.

Phần thưởng tài chính cho mỗi giải Nobel là 8 triệu kronor Thụy Điển (khoảng 930.000 USD). Nếu nhiều người cùng đoạt giải thì số tiền sẽ được chia đều. Riêng Giải Nobel Văn chương thường không bị chia sẻ.

Cần biết rằng những thông tin liên quan quá trình quyết định bàn thảo lựa chọn của ban giám khảo các giải Nobel sẽ được giữ bí mật trong 50 năm rồi mới được công bố.
Quá trình chọn lựa trao giải Nobel là một quá trình nhìn chung nghiêm túc. Tất cả bắt đầu từ tháng 9 năm trước của đợt trao giải. Các Hàn lâm viện có nhiệm vụ, cũng như Ngân hàng Thụy Điển (trao giải Nobel Kinh tế), sẽ yêu cầu các thành viên của các viện hàn lâm khoa học trên thế giới, các trường đại học, viện nghiên cứu và cả những nhà khoa học từng đoạt giải Nobel trước đó, đề cử những cái tên phù hợp trong lĩnh vực.
Các ủy ban có trách nhiệm chọn lựa sẽ lọc lựa trên danh sách đề cử, để chọn ra khoảng 20 cái tên xứng đáng nhất để từ đó nghiên cứu sâu hơn về các công trình tầm cỡ của những ứng viên này. Những người vào vòng chung kết sẽ được đưa vào danh sách chờ bỏ phiếu chỉ vài ngày trước đợt quyết định công bố tên người thắng giải vào đầu tháng 10 hằng năm.
Bữa tiệc thường niên chính thức trao giải Nobel sẽ được tổ chức vào ngày 10-12 là ngày mất của Alfred Nobel. Sẽ có khoảng 1.350 người được mời đến Tòa thị chính thành phố Stockholm. Cần biết rằng trong kỳ trao giải đầu tiên năm 1901 chỉ có 113 người được mời dự.

Zing/ TTO